Vesti
Izražena zabrinutost građana za budućnost naseljenih mesta u seoskim sredinama, u kojima se broj stanovnika ubrzano smanjuje zbog odseljavanja radno sposobnog stanovništva, naročito mladih u reproduktivnom periodu, obeležila je ovogodišnje posete institucije Pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmana naseljenim mestima na teritoriji AP Vojvodine. Pritužbe građana na loš materijalni položaj usled izuzetno ograničenih mogućnosti zapošljavanja i ostvarivanja prihoda ukazuju na jedan o ključnih razloga zbog kojih se stanovnici manjih mesta u Vojvodini odlučuju da žive u gradovima ili, još češće, da se odsele u inostranstvo i sa sobom povedu celu porodicu.
Tokom ovih poseta, građani su ukazivali i na to da se u Republici Srbiji, odnosno na teritoriji AP Vojvodine pitanju populacione politike ne pristupa strateški čak ni na lokalnom nivou, uprkos tome što u Programu demografskog razvoja AP Vojvodine značajno mesto zauzima deo koji se odnosi na podsticanje jedinica lokalne samouprave na veću aktivnost u ovoj oblasti. Pokrajinski zaštitnik građana – ombudsman je još 2014. godine, u istraživanju o lokalnim populacionim politikama, ukazao na to da ni dve trećine vojvođanskih lokalnih samouprava tada nije imalo usvojenu lokalnu strategiju socijalne zaštite, dok oko trećina njih nije imala niti ovaj, niti druge strateške dokumente u oblasti populacione politike. Usvajanje i - što je najvažnije - sprovođenje mera sadržanih u ovakvim dokumentima ublažilo bi negativna demografska kretanja, uz sprovođenje odgovarajućih mera i u oblasti zapošljavanja i obrazovanja.
Imajući u vidu, međutim, smanjivanje budžetskih sredstava na svim nivoima tokom protekle dve godine, sasvim je izvesno da se situacija vezi sa pružanjem podrške porodicama sa decom i drugim merama populacione politike nije bitno promenila. Na to ukazuju i informacije dobijene od građana, koji su tokom razgovora sa zamenicama pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmana isticali naročito težak položaj pojedinih kategorija stanovništva u seoskim sredinama - mladih, žena svih uzrasta, nezaposlenih i izdržavanih lica, kao i osoba koje usled narušenog zdravstvenog stanja često ili stalno koriste usluge ustanova zdravstvene i socijalne zaštite, a koje su im teško dostupne zbog udaljenosti od njihovog mesta stanovanja ili zbog toga što usled siromaštva te usluge ne mogu sebi da priušte.
Preporuke koje su jedinicama lokalne samouprave upućene 2014. godine relevantne su i danas. Potrebno je analizirati demografsku sliku lokalne sredine, identifikovati resurse koji u njoj postoje, uspostaviti institucionalni okvir za sprovođenje lokalne populacione politike i međusektorsku saradnju. Lokalne mere populacione politike potrebno je definisati imajući u vidu i njenu rodnu dimenziju i obezbediti sredstva za sprovođenje ovih mera. Rodnoj dimenziji populacione politike posvećen je i ovogodišnji Svetski dan stanovništva, koji se bavidruštvenim ulaganjem u razvoj svesti devojčica u tinejdžerskom uzrastu, među kojima je još uvek značajan broj onih kojima je uskraćena mogućnost ostvarivanja osnovnih ljudskih prava, poput prava na informisanost o sopstvenim pravima, na zdrav život ili na obrazovanje.
Prema podacima UNICEF-a i Republičkog zavoda za statistiku iz 2014. godine, oko 4 procenta mladih žena u Srbiji uzrasta 15-19 godina su trenutno udate ili žive u vanbračnoj zajednici. Kod žena iz najsiromašnijih domaćinstava taj procenat je 9 posto. Među ženama starosti 20–49 godina, 7 procenata se udalo pre navršene 18. godine života. Među mladim ženama starosti 15–19 godina iz romskih naselja, skoro polovina su trenutno udate, ali taj pokazatelj je još veći (52 procenta) kod žena iz najsiromašnijih domaćinstava i sa osnovnim obrazovanjem. Pre navršene 15. godine udala se gotovo petina devojaka i žena uzrasta 15–49 godina, dok se gotovo dve trećine žena starosti 20–49 godina udalo pre navršene 18. godine.
Svetski dan stanovništva, 11. jul ustanovljen je 1989. godine na inicijativu Fonda za razvoj Ujedinjenih nacija (UNDP), čiji programi su oduvek bili usmerenii ka pružanju podrške devojčicama - ka ukidanju prakse sklapanja dečjih brakova i smanjenju broj trudnoća među maloletnicama, a posebno ka tome da se one dovoljno osnaže kako bi na osnovu pouzdanih i naučno zasnovanih informacija mogle odlučivati o svom zdravlju i životu.
Osobe izložene torturi, mučenjui drugimoblicima nehumanog i nečovečnog postupanjažrtve su najgrubljeg kršenja osnovnih ljudskih prava. Zbog surovosti ovakvih postupaka ne iznenađuje to da se o njima nerado govori izvan stručnih krugova, jednako kao i o traumama žrtava i njihovih najbližih. Tortura i drugi vidovi nečovečnog ponašanja zastupljeniji su u društvima u kojima je smanjena svest pojedinaca o potrebama i pravima posebno ranjivih društvenih grupa. Sa druge strane, institucije za zaštitu ljudskih prava dužne su da ukazuju kako na prava osoba koje su pod naročitim rizikom da postanu žrtve torture i drugih vidova nehumanog ponašanja, tako i na manjkavosti sistema njihove zaštite, koji bi u sebi trebao da sadrži i mehanizme za prevenciju ove pojave.
Korisnice i korisnici ustanova socijalne zaštite su i osobe čije zdravstveno stanje je takvo da može dovesto do njihovog samopovređivanja ili povređivanja drugih lica u njihovom okruženju. Uprkos tome, ustanove socijalne zaštite u Republici Srbiji, odnosno Autonomnoj pokrajini Vojvodini još uvek nemaju poseban pravilnik za primenu mera fizičkog sputavanja i izolacije korisnika. Na ovu činjenicu, kao i na načine kako se u nedostatku prvilnika postupa u ovim ustanovama, institucija Pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmana ukazala je još prošle godine u istraživanju „Primena mera fizičkog sputavanja i izolacije u ustanovama socijalne zaštite u AP Vojvodini”.
Rezultati istraživanja ukazuju na to da se restriktivnije mere fizičkog sputavanja i izolacije korisnika i korisnica retko primenjuju i to samo u slučaju osoba koje bi svojim ponašanjem mogle ugroziti sopstvenu ili bezbednost drugih lica. Međutim, u nedostatku pravilnika, postupak odlučivanja o primeni ovih mera, kao i način njihove primene, razlikuje se od ustanove do ustanove. Ovakvo stanje, odnosno nedovoljna pravna uređenost primene mera fizičkog sputavanja i izolacije u ustanovama socijalne zaštite, predstavlja ozbiljan problem zaposlenima u njima. Ove mere odnose se na situacije u kojima je, zbog bolešću uzrokovanog, nekontrolisanog i opasnog ponašanja korisnika, njihovu slobodu kretanja potrebno privremeno ograničiti u njihovom najboljem interesu, imajući u vidu kako ljudska prava samih korisnika nad kojima se odgovarajuća mera primenjuje, tako i bezbednost osoblja ustanove koje ove mere sprovodi. Osim što bi obezbedila obaveznost i jednooobraznost postupanja po odgovarajućim normama, direktori ustanova socijalne zaštite smatraju da bi odgovarajuća regulativa znatno smanjila i prostor za greške i arbitrarnosti.
Povodom 26. juna, Međunarodnog dana podrške žrtvama torture, Pokrajinski zaštitnik građana - ombudsman poziva nadležne da, u saradnji sa stručnjacima u oblasti zdravstvene i socijalne zaštite i ljudskih prava, u najskorije vreme izrade i usvoje odgovarajući pravilnik za primenu mera fizičkog sputavanja i izolacije korisnika u ustanovama socijalne zaštite, koji će ne samo unaprediti kvalitet usluga u ovim ustanovama, nego doprineti i prevenciji torture, mučenjai drugihoblika nehumanog i nečovečnog postupanja prema jednoj od najranjivijih društvenih grupa o čijim pravima i načinu života se u javnosti malo zna i govori.
Zamenica pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmana Eva Vukašinović u maju i junu ove godine posetila je još deset vojvođanskih mesta. Razgovori sa građanima, predstavnicima mesnih zajednica i osnovnih škola bili su prilika da se instituciju Pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmanaiz prve ruke informiše o stanju ljudskih prava u malim vojvođanskim mestimau kojima pripadnici nacionalnih manjina žive u značajnijem broju.
Instituciji Pokrajinskog zaštitniku građana - ombudsmana tokom ovih prijema obratilo se preko 70 građana. Najveći broj problema na koje su se građani žalili u vezi je sa nemogućnošću ostvarivanja njihovih prava u socioekonomskoj sferi života usled siromaštva, nemogućnosti zapošljavanja i ostvarivanja prihoda. Drugu najčešću grupu pritužbi građana čine problemi u vezi sa lošim vodosnabdevanjem. Vodovodna infrastruktura i postrojenja za proizvodlju pijaće vode uglavnom su zastarela ili se neadekvatno održavaju, najčešće zbog nedovoljnog iznosa sredstava u budžetima jedinica lokalnih samouprava ili nemogućnosti realizacije sredstava za tu namenu iz samodoprinosa prikupljenih u mesnim zajednicama.
Uz sve manji broj đaka u školama uopšte, specifični problemi osnovnih škola u kojima se nastava odvija i na jezicima nacionalnih manjina u službenoj upotrebi na tertoriji AP Vojvodine odnose se prevashodno na nedostatak stručnog kadra koji bi predavao na manjinskom jeziku, naročito u višim odeljenjima. Sagovornici u školama ukazali su zamenici Vukašinović i na probleme u vezi sa kvalitetom i mogućnošću nabavke udžbenika na manjinskim jezicima, kao i na probleme u organizovanju nastave predmeta od značaja za ostvarivanje prava pripadnika nacionalnih manjina - građanskog vaspitanja, veronauke i jezika sa elementima nacionalne kulture.
Uz majske i junske posete Berkasovu, Sotu, Aradcu, Mihajlovu, Lokvama, Nikolincima, Telečkoj, Svetozaru Miletiću, Pivnicama i Silbašu, zamenica Vukašinović je od februara do aprila prethodno obišla još 16 mesnih zajednica, od kojih se većina nalazi na teritoriji jedinica lokalnih samouprava u AP Vojvodini u kojima ne postoji lokalni zaštitnik građana, a novi prijemi građana biće organizovani na jesen.
Kao institucija koja je 2011. godine prva u Vojvodini i Srbiji sprovela istraživanje o deci koja se bave prosjačenjem, Pokrajinski zaštitnik građana - ombudsman danas je u Novom Sadu učestvovao u radu fokus grupe u okviru projekta regionalnog istraživanja „Rasprostranjenost fenomena dece uključene u život i/ili rad na ulici”. Projekat zajednički realizuju Ekumenska humanitarna organizacija iz Novog Sada u saradnji sa međunarodnom organizacijom Spasimo decu (Save the Children International).
Cilj održavanja fokus grupe bio je da se prikupe najnoviji podaci iz prakse i razmene iskustva sa stručnjacima iz nadležnih organa uprave i ustanova kako bi se što bolje sagledao trenutni položaj dece uključene u život ili rad na ulici kao izrazito ranjive društvene grupe. Tokom diskusije zaključeno je daje u Novom Sadu veliki pomak u pružanju podrške ovoj deci postugnut ortvaranjem svratišta za decu ulice. Međutim, njegov kapacitet i obim usluga nedovoljani su u odnosu na stvarni broj dece uključene u život ili rad na ulici u ovom gradu, za koji se procenjuje da je u pojedinim periodima godine bar dvostruko veći u odnosu na broj dece koja koriste usluge svratišta, a zbog toga što u Novi Sad radi prosjačenja i druge vrste rada na ulici dolaze i deca iz drugih mesta. Osim što bi slične ustanove trebalo uspostaviti i u drugim, naročito pograničnim gradovima, na fokus grupi je konstatovano da u propisima Republike Srbije deca koja žive i/ili rade na ulici i dalje nisu prepoznata kao posebno ranjiva kategorija stanovništva, a samim tim ih kao takvu ne tretiraju ni nadležne institucije.
Poseban problem predstavlja činjenica da ova deca dolaze iz siromašnih i socijalno ugroženih porodica čiji članovi nemaju prijavljeno prebivalište i među kojima je uz to veoma izražen i patrijarhalni obrazac međusobnih odnosa. U takvim porodicama muškarci, kao supružnici i očevi, zloupotrebljavaju svoju nadmoć tako što žene i decu primoravaju na prošnju ili druge vrste rada na ulici. Čak i kada se obrate centrima za socijalni rad i kada njihovi predmeti dospeju pred pravosudne organe, ove žene, budući neuke i uskraćene za usluge službi besplatne pravne pomoći, ne uspevaju da osvare svoja zakonom zagarantovana prava, niti da zaštite sebe i svoju decu. Samim tim one i njihova deca bivaju ponovo vraćeni u začarani krug neinformisanosti, nemaštine i nasilja, obrasca koji će se bez efikasnog postupanja institucija ponavljati iz generacije u generaciju. Uz prepoznavanje dece i mladih koji žive i /ili rade na ulici u prospisima i koordinisano postupanje institucija, učesnici fokus grupe smatraju da bi uspostavljanje efiksnog sistema besplatne pravne pomoći, kojem bi pristup imali i roditelji, naročito majke ove dece i mladi suočeni sa ovim problemom, u značajnoj meri doprinelo unapređenju ostvarivanja i zaštite prava ove naročito ranjive društvene grupe.
Uz predstavnike Pokrajinskog zavoda za socijalnu zaštitku, Centra za socijalni rad, Službe za zdravstvenu zaštitu dece Doma zdravlja i Policijske uprave Novi Sad, u ime Pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmana u radu fokus grupe učestvovale su Ankica Dragin i Marija Miladinović, saradnice u instituciji i autorke istraživanja „Dečje prosjačenje u Vojvodini”.
Povodom 15. juna, Međunarodnog dana borbe protiv nasilja nad starijim osobama, zamenica pokrajinskog zaštintika građana - ombudsmana Aniko Širkova učestvovala je danas u Beogradu na okruglom stolu pod nazivom „Ne zatvarajmo oči: zaustavimo zlostavljanje starijih”. Okrugli sto suzajedničkiorganizovali Crveni krst Srbije i Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, uz podršku Populacionog fonda Ujedinjenih nacija, Delegacije Evropske unije u Srbiji i Međunarodne organizacije za pružanje pomoći starijim osobama (Help Age International).
U uvodnom delu skupa, učesnicima su se obratili Vesna Milenović, generalni sekretar Crvenog krsta Srbije i Aleksandar Vulin, ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja. Brankica Janković, poverenica za zaštitu ravnopravnosti govorila je o uzrocima i izazovima starosne diskriminacije, a Marija Raković, predstavnica Populacionog fonda UN, upoznala je prisutne sa ulogom ovog fonda u poboljšanju kvaliteta života starijih osoba u Srbiji. O iskustvu Austrije u borbi protiv diskriminacije i nasilja nad starima govorila je dr Elizabet Piterman, predstavnica Saveza penzionera Austrije za pitanja zdravstva, dok je Nataša Todorović iz Crvenog krsta Srbije pristunima predstavila inicijativu Međunarodne organizacije za pružanje pomoći starijim osobama da se Ujedinjenim nacijama uputi predlog za usvajanje Nove konvencije o pravima starijih osoba. Niz izlaganja pre diskusije završila je dr Slavica Golubović iz beogradskog Gerontološkog centra, koja je govorila o diskriminaciji starijih osoba obolelih od demencije.
Zlostavljanje starijih osoba i nasilje nad njima u savremenim društvima još uvek je tabu, uprkos tome što je i ono jedan vid nasilja u porodici, konstatovano je tokom diskusije. Istraživanje koje su krajem 2015. godine sproveli Crveni krst Srbije i institucija Poverenika za zaštitu ravnopravnosti, uz podršku Populacionog fonda UN, pokazalo je da je višestruko zlostavljanje, odnosno kombinaciju više tipova zlostavljanja, doživelo 5,5 odsto starijih u Srbiji.Njegovi počinioci su najčešće osobe bliske žrtvama, a starije osobe koje su ga doživele o njemu nerado govore kako zbog straha da će se ono ponoviti, tako i zbog zavisnosti upravo od onih koji nad njima vrše nasilje, ali i stida zbog toga što su te osobe neretko i članovi njihove najbliže porodice.
Međunarodn dan borbe protiv nasilja nad starijim osobamau svetu je po prvi put obeležen 2006. godine na inicijativu Međunarodne mreže za prevenciju zlostavljanja starijih osoba i Svetske zdravstvene organizacije. Cilj njegovog obeležavanja je da se javnosti skrene pažnja na zanemarivanje i zlostavljanje starijih osoba i nasilje nad njima, a koje se javlja kao posledica negativnih kulturoloških, ekonomskih i demografskih kretanja u društvu.
Fotografija: http://www.minrzs.gov.rs/cir/aktuelno/item/5765-2017-godina-medjugeneracijske-solidarnosti
