Ka novoj manjinskoj politici

Srbiji je potrebna nova manjinska politika čiji će fokus biti na integraciji, međunacionalnoj i interkulturalnoj komunikaciji i saradnji. Postojeća politika ima segregativne učinke, vodi paralelnom životu većine i manjina, a odgovornost za to snose i država, i manjinske elite, koje u želji da sačuvaju svoju moć utiču na zatvaranje manjina – istaknuto je na predstavljanju Komunikacione strategije integrativne manjinske politike koju je juče, u Novom Sadu, organizovao Forum za etničke odnose.

Obeshrabruje i zabrinjava činjenica da danas, četrnaest godina nakon oktobarskih promena, govorimo o potrebi da se učini iskorak u oblasti manjinske politike, umesto da je taj iskorak već učinjen, naglasila je Aniko Muškinja Hajnrih, pokrajinska ombudsmanka.

Ona je u svom izlaganju upozorila da su nakon izborne smene vlasti, a imajući u vidu odluku Ustavnog suda, prava manjina smanjena, te da su aktivnosti vladajuće koalicije na planu manjinske politike potpuno zanemarljive. Nazadovanje je, po njenim rečima, evidentno u nizu stvari. Odlukom republičke vlade obrazovan je Savet za nacionalne manjine, ali se ovo telo do sada nijednom nije sastalo, čime se nastavlja politika simulacije kakva je bila karakteristična i za Savet formiran uredbom Vlade iz 2009. godine. Ni navodno ustanovljavanje Sekretarijata za javne politike, kao i najave o uspostavljanju odgovarajućih savetodavnih tela nemaju, smatra Muškinja Hajnrih, poseban značaj, kada se ima u vidu da ne postoji resorno ministarstvo za ljudska i manjinska prava, a Vladina kancelarija za ljudska i manjinska prava nije organ uprave.

Formiranje fasadnih institucija samo je jedan u nizu problema.  U formulisanju, a još više u primeni nove manjinske politike morale bi se otkloniti i druge prepreke - psihološke, pre svega. Potrebno je, recimo, otkloniti strah manjina da će insistiranje na integraciji dovesti do njihove asimilacije. Poseban problem je odsustvo političke volje da se pristupi izmenama i dopunama zakona, kao što je Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina. Pored ovih, postoje i drugi limitirajući faktori, poput zabrane zapošljavanja u javnom sektoru ili pogrešnih tumačenja pojedinih ustavnih odredbi. Na primer, ustavna odredba po kojoj niko nije dužan da se izjašnjava o svojoj nacionalnoj pripadnosti tumači se tako da niko ne sme biti pitan o nacionalnoj pripadnosti, što je dovelo do apsurdne situacije da u Srbiji danas niko ne raspolaže preciznim podacima o nacionalnoj pripadnosti zaposlenih u zakonodavnoj, izvršnoj i sudskoj vlasti, kao i u organima državne uprave. Ako ovi podaci ne postoje, kako onda, zapitala se Aniko Muškinja Hajnrih, voditi politiku afirmativnih mera?

Eva Vukašinović, zamenica pokrajinskog ombudsmana zadužena za prava nacionalnih manjina, podsetila je organizatore okruglog stola na istraživanja u vezi sa radom nacionalnih saveta, čiji bi rezultati, kako je istakla, mogli biti veoma korisni u formulisanju integrativne strategije. Pošto je integracija proces u kome učestvuju pripadnici i većine i manjine, potreban je kontinuiran rad na edukaciji manjina o njihovim pravima, ali i pripadnika većine o tradiciji i kulturi manjina, odnosno o značaju afirmativnih mera. Potrebno je, zatim, podstaći nacionalne savete da budu aktivniji i u punoj meri koriste svoja ovlašćenja, a nadležne organe pojedinih lokalnih samouprava da se upoznaju sa svojim obavezama kada su nacionalni saveti u pitanju, kako ih ne bi sprečavali u korišćenju njihovih ovlašćenja. Radi što uspešnije integracije moraju se opozvati ili sprečiti procesi zatvaranja manjina, kako prema većinskoj zajednici, tako i prema drugim manjinama.

Pored ovih, poseban problem je što pravni sistem, kako je istakla zamenica pokrajinskog ombudsmana,  ne prepoznaje nacionalne savete. Primera radi, Zakon o javnoj svojini ne prepoznaje nacionalne savete kao korisnike javne svojine, niti je definisan oblik svojine nacionalnih saveta. Zakon o zabrani diskriminacije ne prepoznaje nacionalni savet kao telo koje može, podnoseći tužbu, pokrenuti postupak za utvrđivanje diskriminacije, dok Zakon o budžetskom sistemu ne prepoznaje nacionalne savete kao indirektne korisnike budžeta. U svom izlaganju Eva Vukašinović se osvrnula i na odluku Ustavnog suda Srbije koji je utvrdio da pojedine odredbe Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina nisu u saglasnosti sa Ustavom. Problem sa odlukom Ustavnog suda je u tome što je uočio istovetan problem u oblastima kulture i obrazovanja, ali je proglasio neustavnim samo odredbe koja se odnose na oblast obrazovanja, ali ne i na oblast kulture..   

Pošto nacionalne manjine nisu, po oceni Foruma za etničke odnose, ostvarile punu integraciju u društvo, Forum je pokrenuo inicijativu za izradu Nacionalne strategije integrativne manjinske politike. Izrada strategije spada u red najvažnijih javnih politika, a njezinom primenom ojačale bi se veze između različitih nacionalnih zajednica, kao i društvena kohezija.