Propisi se moraju poštovati

Predstavke građana sa pritužbama na rad matičarskih službi ukazuju na to da pored činjenice da ne samo građani imaju nedovoljno informacija o svojim pravima u vezi sa matičnim evidencijama, već i da zaposleni u matičarskim službama često propise tumače proizvoljno i postupaju suprotno zakonu.

Novi Zakon o matičnim knjigama i Uputstvo o vođenju matičnih knjiga i obrascima matičnih knjiga nakon dugog vremenskog perioda sadržinski i terminološki usklađeni su sa Ustavom Republike Srbije, važećim porodičnim zakonodavstvom, kao i propisima iz oblasti državljanstva, zaštite ličnih podataka, ličnog imena i kancelarijskog poslovanja.

Međutim, iako je materija matičnih knjiga uređena većim brojem zakona i podzakonskih akata, i u 2012 godini znatan je broj predstavki upućenih Pokrajinskom ombudsmanu sa pritužbama na rad matičarskih službi. Pritužbe su različite od slučaja do slučaja, i njihov sadržaj ukazuje na to da pored činjenice da ne samo građani imaju nedovoljno informacija o svojim pravima u vezi sa matičnim evidencijama, već i da zaposleni u matičarskim službama često propise tumače proizvoljno i postupaju suprotno zakonu.

Nedavno se Pokrajinskom ombudsmanu pritužbom na rad matičarske službe obrato građanin zato što su zaposleni u službi odbili da ime deteta, pored upisa na srpskom jeziku ćiriličkim pismom, upišu i na francuskom, iako je majka deteta državljanka Francuske. Nepravilnost je otklonjena, nakon što je Pokrajinski ombudsman matičarskoj službi ukazao da roditelji, u skladu sa odredbom Porodičnog zakona, imaju pravo da zahtevaju da se ime deteta upiše u matičnu knjigu rođenih i na maternjem jeziku i pismu jednog ili oba roditelja.

Drugi građanin obratio se Pokrajinskom ombudsmanu zbog toga što, u postupku pribavljanja ličnih dokumenata, nije prihvaćen izvod iz matične knjige izdat na obrascu jedne od bivših jugoslovenskih republika, zato što nije sadržao potpis i pečat organa koji ga je izdao. I ova nepravilnost je otklonjena nakon što je Pokrajinski ombudsman matičarskoj službi ukazao na odredbe Konvencije o ukidanju potrebe legalizacije stranih javnih isprava.

Ombudsmanu se obratila i majka novorođenog deteta pritužbom na rad matičarske službe jer je suprotno njenoj i izjavi njenog vanbračnog partnera, kao otac deteta u matičnu knjigu rođenih upisan njen bivši suprug. Kao razlog upisa na ovaj način matičar navodi činjenicu da majka deteta  nije izvršila zamenu svojih ličnih dokumenata, te se i dalje koristi prezimenom bivšeg supruga, kao i da je dete rođeno u periodu od 300 dana od dana razvoda braka. Matičarska služba postupila je suprotno odredbi Zakona o matičnim knjigama u kojoj stoji da se u matične knjige upisuju podaci o činjenicama koje su prijavljene, odnosno podaci sadržani u aktu nadležnog organa ili ustanove, i da se činjenice i podaci koji se upisuju u matične knjige utvrđuju pre upisa, u skladu sa zakonom kojim se uređuje opšti upravni postupak. Matičarska služba je pogrešno tumačila odredbe Porodičnog zakona koje se odnose na utvrđivanje očinstva i davanje izjave o priznanju očinstva.

Nakon obraćanja ombudsmana, matičarskoj službi, na osnovu predstavke, ispravljena je greška u matičnoj evidenciji matičarske službe u jednoj opštini koja se ogledala u tome da nije bio istovetan upis u prvom i drugom (računarskom) primerku matične knjige umrlih.

Pokrajinskom ombudsmanu se obratio i jedan zatvorenik kojem zbog propusta nadležnog matičara, nije omogućeno da u zatvoru da izjavu o priznanju očinstva po članu 308 Porodičnog zakona koji propisuje da ako majka imenuje muškarca koga smatra ocem deteta, matičar je dužan da pozove tog muškarca da u roku od 30 dana dâ izjavu o priznanju očinstva. Nakon postupanja Pokrajinskog ombudsmana, osuđeni je matičaru nadležnom za područje kazneno-popravnog zavoda dao izjavu o priznanju očinstva koja je prosleđena matičarskoj službi da izvrši odgovarajući upis.

Posebnu grupu pritužbi predstavljaju pritužbe pripadnika nacionalnih manjina koje se podnose najčešće zbog nepoštovanja propisa koji uređuju oblast službene upotrebe jezika i pisama. Pokrajinskom ombudsmanu se krajem jula 2012. obratio građanin koji nije mogao da pribavi izvod iz matične knjige rođenih za oca u kojem je lično ime upisano i na mađarskom jeziku, iako je ovom slučaju lično ime u matičnoj knjizi bilo upisano i na mađarskom jeziku. Pokrajinski ombudsman je matičarskoj službi ukazao na odredbu Uputstva o vođenju matičnih knjiga i obrascima matičnih knjiga kojom je propisano da, ako je u matičnu knjigu lično ime pripadnika nacionalne manjine upisano i na jeziku i pismu nacionalne manjine, u izvod iz matične knjige upisuje se lično ime i na jeziku i pismu nacionalne manjine, posle upisa ličnog imena na srpskom jeziku ćiriličkim pismom, istim oblikom i veličinom slova. Matična služba je Pokrajinskom ombudsmanu, uz izjašnjenje dostavila i traženi izvod sa ličnim imenom ispisanim i na mađarskom jeziku, uz molbu da se on prosledi građaninu koji ga je tražio na upotrebu, odnosno da se građanin javi pomenutoj službi kako bi mu izvod poslali poštom.

Pored gore navedenih i opisanih primera, građani postavljaju i neka pitanja. Recimo, zašto se prilikom ostvarivanja nekih prava pred organima uprave i dalje traže novi izvodi iz matičnih knjiga, i to ne stariji od 6 meseci, te čemu služi izvod iz matične knjige sa hologramom, kada nije dovoljno da se isti samo da na uvid, eventualno uz neoverenu fotokopiju? Jednako aktuelno je i pitanje zašto se ne poštuje odredba Zakona o državnoj upravi u vezi sa obavezom međusobne saradnje različitih organa, kojom se smanjuju troškovi građana u ostvarivanju prava pred organima uprave i štedi vreme koje se nepotrebno gubi u pribavljanju raznih podataka.

Pokrajinski ombudsman o gornjem obaveštava građane u skladu sa Pokrajinskom skupštinskom odlukom o Pokrajinskom ombudsmanu, a u cilju unapređenja zaštite ljudskih prava.