Slučajevi diskriminacije, govora mržnje i nasilja prema LGBT osobama se ne procesuiraju na odgovarajući način

Pokrajinski zaštitnik građana – ombudsman podržao je akciju „Zona slobodna od mržnje“ koju su 27. juna povodom Međunarodnog dana ponosa organizovali: Žene u crnom, Gej strejt alijansa, IDAHO Beograd, Gej lezbejski info centar, Asocijacija „Duga“, Centar za kvir studije, Novosadska lezbejska organizacija, Udruženje „Hestija“ i Komitet pravnika za ljudska prava sa ciljem da ukažu na netoleranciju prema LGBT zajednici, ali i prema drugim osetljivim grupama u našem društvu.

Tim povodom Pokrajinski ombudsman ukazuje na to da se LGBT populacija svrstava u najranjivije društvene grupe i svakodnevno se suočava s marginalizacijom, diskriminacijom, govorom mržnje, šikaniranjem, pretnjama i homofobičnim nasiljem koje se povećava s povećanjem njihove vidljivosti.

Slučajevi diskriminacije, govora mržnje i nasilja prema LGBT osobama uglavnom se ne procesuiraju na odgovarajući način. Pritom, policija, tužilaštvo i sudovi pokazuju izrazitu sporost i neefikasnost u radu na slučajevima nasilja prema LGBT osobama koje su često izložene diskriminaciji i uznemiravanju na radnom mestu, gde poslodavci ne preduzimaju mere radi njihove zaštite i sprečavanja diskriminacije, a specifičnost položaja LGBT populacije ogleda se i u činjenici da je to jedina društvena grupa kojoj se osporava pravo na javno okupljanje uprkos ustavne garancije slobode okupljanja.

Srbija je prihvatanjem međunarodnih konvencija o ljudskim pravima prihvatila i obaveze ne samo donošenja zakona koji zabranjuju diskriminaciju, nego i primene usvojenih propisa.

Iako ne precizira seksualnu orijentaciju kao jedno od ličnih svojstava na osnovu kojih se zabranjuje diskriminacija, Ustav Republike Srbije članom 21 ističe da su pred Ustavom i Zakonom svi jednaki, te da svako ima pravo na jednaku zakonsku zaštitu bez diskriminacije. To je polazište za širok zakonski okvir zabrane diskriminacije pripadnika/pripadnica LGBT populacije.

Jedan od zakona koji reguliše ovo pitanje je Zakon o zabrani diskriminacije, koji svrstava seksualnu orijentaciju i rodni identitet u lična svojstva na osnovu kojih je neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje. Član 21 Zakona govori o diskriminaciji na osnovu seksualne orijentacije, gde ističe da je seksualna orijentacija privatna stvar i da niko ne može biti pozvan da se javno izjasni o istoj, kao i da svako ima pravo da se izjasni o svojoj seksualnoj orijentaciji, te da je diskriminatorno postupanje zbog takvog izjašnjavanja zabranjeno, dok su članom 56 predviđene i kazne za takvo postupanje.

Krivični zakonik u delu Posebna okolnost za odmeravanje kazne za krivično delo učinjeno iz mržnje (član 54) navodi: „Ako je krivično delo učinjeno iz mržnje zbog pripadnosti rasi i veroispovesti, nacionalne ili etničke pripadnosti, pola, seksualne orijentacije ili rodnog identiteta drugog lica, tu okolnost sud će ceniti kao otežavajuću okolnost, osim ako ona nije propisana kao obeležje krivičnog dela“.

Još četiri zakona imaju odredbe kojima se zabranjuje diskriminacija na osnovu seksualne orijentacije: Zakon o radu, Zakon o radiodifuziji, Zakon o javnom informisanju, Zakon o visokom obrazovanju, ali i Pokrajinska skupštinska odluka o ravnopravnosti polova.

• Проблеми са којима се суочава ЛГБТ популација и примери дискриминације

  Postoji veliki problema zbog odsustva mehanizama i volje za primenu postojećih zakona i nedovoljnom promocijom tolerancije prema  LGBT  populaciji od strane državnih institucija. Navedeno je najslikovitije izraženo nemogućnošću ostvarivanja Ustavom garantovanog prava na slobodu okupljanja, zbog čega po treći put u poslednje četiri godine nije održana Parada ponosa, uprkos odluci Ustavnog suda Srbije iz 2011. godine da su državni organi zabranom Parade ponosa 2009. godine prekršili slobodu mirnog okupljanja građana.

  Predrasude i stereotipi i velika socijalna distanca prema LGBT osobama postoje ne samo kod građana, nego i u institucijama i organima uprave. Istraživanja (sproveo ih Poverenik za zaštitu ravnopravnosti) pokazuju da oko polovine građana smatra da je homoseksualnost bolest, a predstavnici organa javne vlasti da su seksualne manjine izložene diskriminaciji, koja se ne sme tolerisati. Uprkos tome, više od 60% učesnika istraživanja navelo je da kolege iznose diskriminatorne stavove ili se tako ponašaju prema LGBT osobama.

  U Srbiji još ne postoji legislativa koja na bilo koji način reguliše istopolne zajednice i imovinsko-pravne i druge odnose unutar tih zajednica.

  Matičari u pojedinim opštinama odbijaju da izdaju uverenja o slobodnom bračnom stanju istopolno orijentisanim osobama koje žele da zaključe brak u inostranstvu, a kao razlog navode neustavnost takvog uverenja i nepostojanje mogućnosti da se u Srbiji sklopi istopolni brak, odnosno registruje istopolna zajednica (Pokrajinski ombudsman sproveo istragu o postupanju matičara i uputio preporuku koja treba da ujednači praksu – striktno poštovanje zakona koje obavezuje matičara da izda uverenje) .

  Diskriminatorne izjave nosilaca vlasti ne doprinose razvijanju tolerancije i samo produbljuju netrpeljivost i mržnju prema LGBT osobama. Nosioci javne vlasti imaju pojačanu odgovornost, jer javnim iznošenjem svojih stavova utiču na oblikovanje javnog mnjenja. Očekuje se od svih da se suzdrže od ovakvih izjava i da svojim nastupima doprinesu da sve aktivnosti LGBT populacije, uključujući i Paradu ponosa, proteknu u mirnoj atmosferi.

  Obrazovne vlasti još ne pokazuju punu spremnost da se obračunaju sa vršnjačkim nasiljem i diskriminacijom na osnovu seksualne orijentacije u obrazovnim ustanovama. Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja treba u nastavnim planovima i programima osnovnih i srednjih škola, a potom i u tekstove udžbenika da unese sadržaje kojima će na prihvatljiv, ali stručan način da obradi sva važna pitanja koja se odnose na prava LGBT populacije.

  Medicinski postupak i fizičko prilagođavanje pola morali bi biti praćeni promenama građanskog statusa (promena jedinstvenog matičnog broja građana, izdavanje duplikata diplome itd) kako bi se transformacija okončala i prilagođavanje pola bilo praćeno promenama pravnog identiteta i statusa.

  Organizacije civilnog društva predlažu usvajanje Zakona o rodnom identitetu kako bi se regulisala prava trans osoba i s tim u vezi promene Zakona o zdravstvenom osiguranju, o zdravstvenoj zaštiti, matičnim knjigama.