Povodom 1. oktobra, Međunarodnog dana starijih osoba: Društveno pogubno zanemarivanje prava
Osobe starije od 65 godine čine 17 odsto stanovništva u Srbiji i njihov broj se iz godine u godinu povećava. Među njima je i sve veći broj dementnih osoba čije stanje biva kasno dijagnostifikovano i koje potom bivaju smeštene u ustanove zdravstvene i socijalne zaštite. Institucija Pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmana smatra da nepostojanje jedinstvene evidencije ovakvih osoba, kao i neadekvatan zakonom propisani postupak njihovog smeštanja u tzv. ustanove zatvorenog tipa preti da dodatno naruši njihov kvalitet života i ugrozi njihova ljudska prava. Moguće posledice ovakvog stanja po društvo u celini dugoročne su, ali i sagledive.
Međunarodni dan starijih osoba obeležava se 1. oktobra, a nakon što je Generalna skupština UN krajem 1990. godine usvojila Rezoluciju 45/106 u kojoj se naglašava važnost osiguravanja životnog okruženja koje se može prilagoditi potrebama i sposobnostima stanovnika u tzv. trećoj uzrasnoj dobi. Institucija Pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmana smatra da demografska slika stanovništva u AP Vojvodini, odnosno Republici Srbiji nalaže da se starijim osobama posveti posebna, dodatna društvena pažnja. To se naročito odnosi na osobe kojima je usled njihovog zdravstvenog stanja, odnosno smeštanjem u ustanove socijalne zaštite ograničena mogućnost komunikacije sa spoljnim svetom. Uz unapređenje zdravstvene zaštite starijih lica uopšte, koja im se usled sve izraženijeg opšteg siromaštva često uskraćuje u korist drugih, mlađih uzrasnih grupa, potrebno je zakonom posebno urediti smeštaj obolelih od demencije i Alchajmerove bolesti, ali ujedno utvrditi i njihov broj u našoj zemlji.
O ovim osobama ne vodi se nikakva posebna, zbirna evidencija. Na primer, broj obolelih od Alchajmerove bolesti u Srbiji procenjuje se na oko 200.000, dok je broj obolelih od drugih vrsta demencije nepoznat. Jedan od razloga za to je i neprepoznavanje demencije kao oboljenja u našem društvu. Njeni simptomi se najčešće poistovećuju sa promenama koje se pripisuju procesu fizičkog i fiziološkog starenja. Samim tim lečenje dementnih osoba najčešće počinje kada su šanse za uvođenje efikasne terapije i održanje dotadašnjeg kvaliteta života već svedene na minimum. To ujedno otežava i negu ovih osoba kako kod kuće, tako i u ustanovama socijalne zaštite. Naposletku, neprepoznavanje demencije kao bolesti koja značajno utiče na kvalitet života kako obolelih pojedinaca, tako i njihovih porodica, ima neposredne posledice po celo društvo. Jedna od njih je i neadekvatna raspodela i neracionalno trošenje društvenih resursa. Naposletku, društvo u kom osoba starijih od 65 godina ima za tri procenta više od onih mlađih od 15 godina, dok u svetu u proseku na svakih sedam sekundi jedna osoba oboljeva od Alchajmerove bolesti, mora da čini znatno više na promeni preovlađujućeg, po celo društvo pogubnog stava prema starijim osobama.
Položaj starijih osoba u odnosu na usluge sistema socijalne zaštite dodatno usložnjava i činjenica da nadležni organi nemaju evidenciju o tome koliko ih je smešteno u registrovanim privatnim ustanovama, niti o tome pod kojim uslovima se taj postupak sprovodi. Centri za socijalni rad porodicama potencijalnih korisnika ne daju ni informacije o mogućnostima i postupku smeštaja starijih lica u registrovanim privatnim ustanovama. Institucija Pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmana smatra da je u slučajevima kada se radi o osobama koje su formalno lišene poslovne sposobnosti, ili onih dementnih koje to nisu, a u čije ime odluke donose njihovi staratelji, potrebno da nadležni organi obezbede adekvatnu pomoć i informisanje pre njihovog smeštaja u ustanove kako bi se izbegle zloupotrebe i kršenje prava ovih lica.
Tokom proteklih nekoliko godina, u okviru aktivnosti Nacionalnog preventivnog mehanizma (NPM-a) pojačan je nadzor nad radom državnih i privatnih ustanova socijalne zaštite u koje se, između ostalih, smeštaju i starija lica. Kao institucija koja na teritoriji AP Vojvodine sprovodi aktivnosti NPM-a, Pokrajinski zaštitnik građana - ombudsman je u više navrata nadležnima ukazao na to da je potrebno zakonom regulisati postupak prijema korisnika u tzv. zatvorena odeljenja ustanova socijalne zaštite, prvenstveno zbog toga što oni time faktički bivaju lišeni slobode. To je izuzetno važno i zbog toga što u AP Vojvodini, odnosno Republici Srbiji postoje i ilegalne ustanove ovog tipa u vlasništvu privatnih lica. Uprkos postojanju NPM-a, sprovođenje nadzora nad njihovim radom je otežano, što povećava mogućnost zloupotrebe i kršenja prava starijih lica. Aktivnosti Pokrajinskog zaštitnika građana - ombudsmana u oblasti zaštite i unapređenja prava starijih lica dovele su i do toga da je tokom 2014. godine od strane nadležnih organa zatvoreno nekoliko neregistrovanih domova za starije osobe.
